24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Mutabakatı ile ulusal iktisada büyük bir adım atıldı.
Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı’ndan yeni çıkmış ülkenin ekonomik kalkınmasını sağlamak için ulusal iktisadın temellerini atmakta geç kalmıyor.
Cumhuriyet devrinin birinci ulusal bankası olan Türkiye İş Bankası, Atatürk’ün direktifleriyle İzmir Birinci İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda 26 Ağustos 1924 tarihinde kuruluyor.
Türkiye İş Bankası kuruluşunun 100. Yılı nedeniyle 26-27 Eylül tarihleri ortasında İş Kuleleri’nde düzenlediği, “Atatürk Vizyonuyla Gelecek Yüzyıla Bakış” başlıklı memleketler arası konferansta; ulusal ve memleketler arası alanda akademisyenler, ekonomistler, teşebbüsçüler dünya ve Türkiye iktisadına ait değerlendirmelerini paylaştılar.
Konferansın niteliği hakkında genel bir fikir edinmeniz için “Değişen Global İktisat ve Türkiye” bahisli bir sunum yapan Nobel ödüllü Ekonomist Prof. Dr. Paul Krugman ve kimya kısmında Nobel ödüllü bilim insanı Prof.Dr. Aziz Sancar, iş insanları, muharrirler Malcolm Gladwell, Apple Inc. kurucularından Steve Wozniak, IBM Avrupa, Orta Doğu ve Afrika (EMEA) Genel Müdürü Ana Paula de Jesus Assis, Prof. Dr. Philippe Aghion ve muharrir Brett King ‘in yanı sıra iktisat, bilim, iktisat tarihi, yapay zeka üzere şimdiki tartışma mevzularının fikir liderleri Prof. Dr. Şevket Pamuk, Refik Anadol, Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil, Prof. Dr. Daron Acemoğlu, Prof. Dr. Ufuk Akçiğit, Mahfi Eğilmez, Prof. Dr. Asaf Savaş Akat ve Ege Cansen’in yer aldığı konferansa ana konuşmacı olarak katılan bakan kim?
Aklınıza şüphesiz ilk gelen isim Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ya da İktisattan Sorumlu Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz’dır; lakin onlar değil…
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Kahraman da aklınıza gelmiş olabilir.
2 günlük konferansın ana hususları ortasında yapay zeka, teknoloji, rekabet, global iktisat yer aldığına nazaran aklınıza Sanayi ve Teknoloji, olmadı, Ticaret Bakanı gelmiştir diye düşünebiliriz; onlar da değil…
İş Bankası’nın kurumsal değeri ve konferansa taşıdığı mevzunun yükü dikkate alındığında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan konferansın açılışını yapsa hiç şaşırmazdık.
Daha fazla sizi merakta bırakmayayım, Türkiye’nin en büyük özel bankası İş Bankası’nın “Atatürk Vizyonuyla Gelecek Yüzyıla Bakış” bahisli konferansında konuşmacı Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’du.
Ev sahibi Bakan Ersoy, “Türkiye, sadece deniz, kum ve güneşle değil, tıpkı vakitte tarihin derinliklerinden gelen kültürel zenginlikleriyle de turistlerin ilgisini çekmektedir.” bilgisi vermekle yetinmedi elbette; Atatürk’ün kurucusu olduğu bankaya ait de bir-iki kelam etti.
Ersoy, “İş Bankasının 100. kuruluş yıl dönümünü kutlamak üzere bir ortadayız. 100 yıl evvel atılan bu adım yalnızca bir bankanın muvaffakiyet kıssası değil, birebir vakitte Cumhuriyet’imizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ileri görüşlü liderliğinin de sonucudur.” tabirlerini kullandı.
Atatürk’ün Türkiye’nin ekonomik bağımsızlığının, siyasi bağımsızlık kadar hayati olduğunu her vakit vurguladığına dikkati çeken Ersoy’un konuşması “Ekonomik bağımsızlık, ulusal egemenliğin garantisidir. İş Bankası da bu vizyonun ışığında, kurulduğu günden bu yana Türkiye’nin ekonomik kalkınmasının en kıymetli yapı taşlarından biri olmuştur. Atatürk’ün ortaya koyduğu vizyon, sadece kendi periyodunun değil, gelecek jenerasyonların de yolunu aydınlatacak bir rehberdir. Onun ekonomik ve toplumsal alanlarda hedeflediği çağdaşlaşma süreci, sırf Batı’yı takip etmek değil, Türk milletini dünya sahnesinde hak ettiği pozisyona getirme çabasıdır.” diye uzayıp gidiyor.
Bu konuşmaların ortasına yerleştirilmeyen tek şey; AKP iktidarında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Atatürk’ün Türk ulusuna tek mirası olan Türk Dil Kurumu (TDK) ve Türk Tarih Kurumu’nun (TTK) üzerine oturduğu…
Atatürk’ün talimatıyla “sivil toplum kuruluşu” olarak 1931 yılında kurulan TTK ve 1932 yılında kurulan TDK birinci yapısal dönüşümü, 12 Eylül askeri darbesinin gölgesinde hazırlanan 1982 Anayasası ile yaşadı. Her iki kurum da tıpkı yıl kurulan “Atatürk Kültür, Lisan ve Tarih Yüksek Kurumu” çatısı altına alınarak, bir devlet kurumu haline getirildi.
Türk Dil Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezi ile birlikte kamu hukuksal kişiliğine sahip bir kurum olarak yapılandırılan Atatürk Kültür Lisan ve Tarih Yüksek Kurumu (AYK), 2018 yılında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişle birlikte Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlandı.
Cumhurbaşkanlığı 15.07.2018 tarihli genelgesi ile de Atatürk Kültür, Lisan ve Tarih Yüksek Kurumu’na Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “ilgili kurumu” statüsü verildi.
Şimdi yavaş yavaş Ersoy’un neden İş Bankası’nın 100. Yılında konuşan tek bakan olmasının nedeni anlaşılıyor değil mi?
Zira bu hususun CHP tarafından da pek anlaşıldığını sanmıyorum.
Bankanın pay yapısı mevzuyu daha âlâ netleyecektir. Yüzde 30.4’ü BİST’te süreç gören İş Bankası’nın yüzde 41.5’i çalışanlarının üyesi bulunduğu Munzam Toplumsal Güvenlik ve Yardımlaşma Vakfı’na ilişkin. Kalan yüzde 28.1 pay Atatürk payıydı. Atatürk, bu payların gelirlerinin TDK ve TTK’na bırakılmasını vasiyet etti. Hazırladığı vasiyetnamede bu payların denetimini de yeniden kurucusu olduğu CHP’ye bıraktmıştı.
İş Bankası’nın gelirlerini TDK ve TDK nasıl kullanıyor?
Mesela geçen yıl açılan Rami Kışlası Kütüphanesi yatırımı, Kültür ve Turizm Bakanlığı patronajında Türk Tarih Kurumu bütçesiyle yapıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açılışına katıldığı 36 bin metrekare kapalı alanla hizmet veren kütüphane, New York’un ünlü Central Park’ına ve Londra’nın ünlü Hyde Park’ına benzetilen 51 bin metrekarelik bir millet bahçesine de sahip.
Kütüphane TV ekranlarında Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesi “Gençlerle Buluşma” söyleşisinin yapıldığı yer olarak görüldü.
TTK’yla ilgili yapılan son düzenleme Sayıştay’ın 2021 raporunda yer alıyor:
“Yıllardan bu yana 102.02.05- T.C. Vakıflar Bankası Başşehir Şubesi nezdindeki vadeli mevduat hesabında nemalandırdığı nakit varlıklarını 8 Nisan 2020 tarihi prestijiyle kapatarak, TCMB nezdindeki “102.02.18-Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kurum Tek Yönetim Tahsilat Hesabı”na aktarmış; 31.12.2021 tarihli bilanço günü prestijiyle Hazine ile mutabakatı sağlanmış mevcut nakit varlıklarını ise 1.577.782.216,15 TL meblağ ile “135-Tek Hazine Kurumlar Hesabından Alacaklar” hesabında mali tablolarına yansıtmıştır.”
2020 yılında 7197 sayılı 2020 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile 16 milyon 360 bin TL ödenek tahsis edilmiş, yıl içerisinde yapılan aktarma ve eklemeler sonucunda toplam ödenek 94 milyon 176 bin TL olmuş..
Ödeneğin yüzde 65.7 oranında yaklaşık 62 milyon lirası kullanılmış. 2021 yılında ise Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile 40.5 milyon lira ödenek tahsis edilmiş, yıl içerisinde yapılan aktarma ve eklemeler sonucunda toplam ödenek 191.5 milyon lira olmuş. Ödeneğin yüzde 92.94’ü oranında yaklaşık 178 milyon TL’si kullanılmış.
İdare, en kıymetli gelir kalemi olan Atatürk’ün paylarına isabet edecek temettü gelirleri kapsamında Türkiye İş Bankası AŞ’den 2021 yılı için öngörülen 240 milyon TL fiyatındaki gelir kalemine karşılık, yaklaşık 82.4 milyon TL temettü geliri elde etti.
31.12.2021 tarihli bilanço günü prestijiyle Hazine ile mutabakatı sağlanmış, mevcut nakit varlıklarını ise yaklaşık 1.6 milyar TL “135-Tek Hazine Kurumlar Hesabından Alacaklar” hesabında mali tablolarına yansıtılmış.
Sayıştay Türk Dil Kurumu (TDK) 2021 Raporunda “2021 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile 23.6 milyon lira ödenek tahsis edilmiş, yıl içerisinde yapılan aktarma ve eklemeler sonucunda toplam ödenek 462 milyon lira olmuş. Ödeneğin yüzde 50’si oranında 230.4 milyon lirası kullanılmış.
TDK, en değerli gelir kalemi olan Atatürk’ün paylarına isabet edecek temettü gelirleri kapsamında Türkiye İş Bankası’ndan 2021 yılı için öngörülen 223.6 milyon lira fiyatındaki gelir kalemine karşılık 81.4 milyon lira temettü geliri elde etmiş.
Sayıştay Raporu’ndan motamot alıyorum:
“İdare (TDK), kelam konusu talimat uyarınca yıllardan bu yana 102.02.05- T.C. Vakıflar Bankası Kavaklıdere Şubesi nezdindeki vadeli mevduat hesabında nemalandırdığı nakit varlıklarını 1 Nisan 2020 tarihi prestijiyle kapatarak TCMB nezdindeki “102.02.18-Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kurum Tek Yönetim Tahsilat Hesabı”na aktarmış; 31.12.2021 tarihli bilanço günü prestijiyle Hazine ile mutabakatı sağlanmış mevcut nakit varlıklarını ise 1.795.270.747,03 TL meblağ ile “135-Tek Hazine Kurumlar Hesabından Alacaklar” hesabında mali tablolarına yansıtmıştır.”
TDK ve TTK’nın Tek Hazine Hesabı’na aktarılan toplam nakit varlığı 2021 yılı sonu itibariyle yaklaşık 3.5 milyar TL olmuş. Covid-19 pandemi devri (2020-2021) dikkate alındığında bu gelirlerde bir ölçü düşüş de olmuş olma mümkünlüğü çok yüksek. Sonraki yıllar Hazine hesabından takip edilebilir.
Mevcut iktidar TDK ve TTK’yı “Tek Hazine Kurumlar Hesabına” alarak; Atatürk’ün “aydınlara” bıraktığı mirası devletleştirmiş oluyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü web sayfasında yer alan Rami Kışlası Projesi Künye Bilgileri:
- Proje alanı: 220 bin m2
- Millet Bahçesi Peyzaj Alanı: 51 bin m2
- Kapalı Alan: 36 bin 250 m2 (8 adet ana kol-23 bin m2 ve 5 adet blok yapı-12,7 bin m2)
- Oturma kapasitesi: 4 bin 200 kişi
- Kitap kapasitesi: 2.5 milyon adet
- Yürütücü: İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü (Türk Tarih Kurumu yatırım bütçesi)
- 1. Etap Mukavele Bedeli: 28 milyon TL (2014 yılı fiyatlarıyla)
- 1. Etap Yüklenicisi: TRANS-T İnş. San. Ve Ticaret Ltd. Şti
- 2. Etap İhale Ekap No: 2017/424271 (Belli İstekliler Arasında)
- 2. Etap Yüklenicisi: Yılmaz Yapı Taahhüt ve Tic. Ltd. Şti.
- 2. Etap Kontrat Bedeli: 39 milyon TL (2017 yılı fiyatlarıyla)
- 3. Etap Mukavele Bedeli: 181 milyon TL (2021 yılı fiyatlarıyla)
- 3. Etap Yüklenicisi: Adamak Restorasyan ST ve Abma Restorasyan Ltd. Şti. İş Ortaklığı
- Proje Adres Bilgisi: Ramiyeni mah. 268 ada 17 parsel
- Proje ortakları: Kütüphaneler ve Yayımlar Gn. Md, Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn.Md.
- Proje alternatif isimleri: Rami Kitap ve Kütüphanesi Vadisi, İstanbul Kütüphane Vadisi, İstanbul Arşiv Kütüphanesi