Uluslararası Af Örgütü’nün yeni raporunda Rusya’da söz ve haber alma özgürlüğüne ait uygulanan baskı mercek altına alındı. Rapora nazaran, Rusya yetkilileri, kamusal protestoları bastırmak için tabir ve haber alma özgürlüğüne dönük karmaşık bir kısıtlama ve şiddetli misilleme sistemi geliştirdi. Bu kapsamda gazeteciler ve bağımsız gözlemciler tarafından protestolar hakkında yapılan haberler engelleniyor ve gazeteciler çıkarılan hukuksuz maddelerle soruşturmalar ve cezalarla karşı karşıya kalıyor.
Uluslararası Af Örgütü’nün hazırladığı “Her şartta gözaltına alınacaksın”: Protestoları haber yapan gazetecilere ve medya çalışanlarına yönelik misillemeler başlıklı rapor, kamuya açık protestolar sırasında gazetecilere ve gözlemcilere yönelik keyfi gözaltı, güç kullanımı, tutuklama ve ağır para cezalarını içeren onlarca hukuka muhalif engelleme olayını belgeledi.
“Putin barışçıl protesto hakkını 2000’den bu yana kısıtlıyor”
Uluslararası Af Örgütü Araştırmacısı Natalia Prilutskaya bahis hakkındaki açıklamasında şu tabirleri kullandı:
“Rusya yetkililerinin ne derece barışçıl olursa olsun her tıpta protestoyu engelleme ve şiddetle cezalandırmanın yanı sıra protestolarla ilgili kamuoyu farkındalığını en aza indirmekte de kararlı olduğunu görebiliyoruz.
Vladimir Putin’in 2000 yılında başkanlığının birinci günlerinden bu yana Rusya yetkilileri barışçıl protesto hakkını peyderpey kısıtlıyor, bu hakkı kullanmak isteyen bireyleri artan bir formda para cezalarına mahkum ediyor ve Rusya’yı neredeyse protestosuz bölgeye çeviriyor.
Şubat 2022’de on binlerce kişi, fahiş para cezaları ve mahpus cezaları muhtemelliğine meydan okuyarak Ukrayna’nın işgalini protesto etmek için Rusya kentlerinde sokaklara çıktı. Yetkililer, çok sayıda protestocuyu olabilecek en ağır para cezalarına çarptırarak cevap verdi. Polis, protestoları izleyen ve bağımsız olarak haber yapan medya çalışanlarına ve gözlemcilere karşı zalimce güç kullandı”
Prilutskaya kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Yetkililer bir yıl evvel de birebir yaklaşımı, haksız yere hapsedilen muhalefet önderi Aleksey Navalni’ye takviye protestolarına karşı sergilemişti. Kremlin, halkın protestolarla ilgili bilgi almasını ve protestoların gözlemlenmesini engelleyerek her tıpta kamusal hoşnutsuzluk tabirini ortadan kaldırmaya çalışıyor.”
Savaş zıddı haberleri ve protestoları bastırmak için bağımsız medyaya yönelik yeni tehditler
Rapora nazaran, son birkaç yılda, Rusya yetkilileri, tabir özgürlüğünü kısıtlayan ve gözlemcilerin, gazetecilerin ve kamusal toplanmalarla ilgili haber yapan öbür medya çalışanlarının karşılaştığı riskleri önemli ölçüde artıran bir yasal sistem kurdu.
Yasaya nazaran, protestolarda gazeteciler “açıkça görülebilir biçimde bir kitle bağlantı temsilcisi amblemi” taşımak zorunda.
Natalia Prilutskaya, “Devletin halihazırda basın özgürlüklerine getirdiği şiddetli yasal kısıtlamalar devam ederken polis de gazetecilerin ve öteki medya çalışanlarının, halkı protestolarla ilgili bilgilendirmesini engellemek için gittikçe daha keyfi hareket ediyor” değerlendirmesinde bulundu.
Eylül 2022’de mahkeme kararıyla kapatılan bağımsız bir kuruluş olan Gazeteciler ve Medya Çalışanları Sendikası’nın bildirdiğine nazaran, 23 Ocak 2021’de, Aleksey Navalni’nin hapsedilmesine karşı başlayan kitlesel protestoların akabinde bir hafta içinde en az 16 muhabir gözaltına alındı. Rusya’da önde gelen bir insan hakları örgütü olan Azaba Karşı Komite’nin yedi çalışanı protestoları izledikleri sırada keyfi olarak, hatta birtakım olaylarda güç kullanılarak gözaltına alındı. Bu ve öbür birçok hadisede medya çalışanları ve protesto gözlemcileri, “kanuna ters toplantıya katılmak” cürmünden yargılandı ve para cezalarına ya da 10 gün yahut daha uzun müddetle kelamda idari nezarete mahkum edildi.
Suçun ismi: “Rusya Silahlı Kuvvetleri hakkında yanlış bilgi yaymak”
Raporda, kamu gözlemcilerine ve medya çalışanlarına yönelik misillemeler, Ukrayna’nın geniş çaplı işgalinin akabinde arttığı belirtildi. Bu bağlamda 4 Mart 2022’de, söz özgürlüğünü daha da kısıtlayan yeni bir mevzuat çıkarıldı.
Raporun yazıldığı sırada yetkililer, en az dokuz gazeteci ve blog müellifi hakkında, o tarihte çıkarılan “Rusya Silahlı Kuvvetleri hakkında yanlış bilgi yaymak” hatasından (Ceza Kanunu Husus 207/3) soruşturmalar başlatmıştı. Birtakım medya kuruluşları ve gazetecilere de Ukrayna’daki savaş hakkında bilgi paylaşmalarının akabinde, bir başka yeni “suç” olan, yurt dışında misyon yapan Rusya Silahlı Kuvvetleri’ni “itibarsızlaştırmak” cürmü (İdari Hatalar Kanunu Unsur 20/3/3) kapsamında para cezası verildi.
Yeni mevzuatla, savaş tersi rastgele bir ileti içeren bir haber, mümkün bir zulüm sebebi haline geldi. Haziran ve Temmuz 2022’de, Yekaterinburg merkezli bağımsız bir medya kuruluşu olan Veçerni Vedomosti ve yayımcısı Hoş Aitukova, savaş zıddı çıkartmaların ve işgale karşı çıkan başka görsellerin kısmen bulanıklaştırılmış fotoğraflarını yayımladıkları gerekçesiyle 450 bin Ruble (yaklaşık 135 bin TL) para cezasına çarptırıldı.
Diğer iki olayda, Vladimirli bağımsız bir internet gazetesi olan Dovod’un haber takımının çok sayıda üyesi ve Pskov’da basılan Pskovskaya Guberniya
5 Mart’ta polis, birinci defa Dovod tarafından haber yapılan, lokal bir köprüdeki savaş zıddı grafitiyle irtibatlı “vandallık” hatasından açılan ceza soruşturmasında şahit oldukları varsayımıyla Dovod’un yazı işleri sorumlusu Kiril İşutin’in ve 17 yaşındaki Evgeni Sautin’in de ortalarında bulunduğu öteki üç gazetecinin meskeninde arama yaptı. Birebir gün, polis ve özel harekat polisi, bir gün evvel maddeleşen, yurt dışında misyon yapan Rusya Silahlı Kuvvetlerini “itibarsızlaştırma suçuna” ait idari bir dava kapsamında Pskovskaya Gubernia’nın ofisine baskın düzenleyerek arama yaptı ve bilgisayarlara, telefonlara ve öteki ekipmana el koydu. İsimsiz bir şikayete nazaran, gazetenin, e-posta bülteninde kitlesel protesto daveti yaptığı öne sürüldü. Sonraki gün Pskovskaya Gubernia, bir sonraki duyuruya kadar çalışmalarını askıya almak zorunda kaldığını açıkladı.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini ve savaş tersi hareketin etkinliklerini haber yaptığı için özgür basını gaye alan amansız hücumlar, yüzlerce gazetecinin Rusya’dan göç etmesine sebep oldu. Bağımsız televizyon kanalı TV Rain ve Novaya Gazeta gazetesi, çalışmalarını durdurmaya zorlananlar ortasındaydı. Rusya’daki en eleştirel seslerin bir kısmı için bir platform vazifesi gören radyo istasyonu Ekho Moskvy yetkililerce kapatıldı. Bu kuruluşların çalışanları, Rusya’da haber alma hakkı engellenenleri bilgilendirmek için yeni çalışma biçimleri aramak zorunda kaldı.
Uluslararası toplum tarafından daha güçlü inceleme ve dayanak gerekli
Uluslararası Af Örgütü, Rusya’da söz ve haber alma özgürlüğüne ait baskılar karşısında şu açıklamayı yaptı:
“Barışçıl protestocuları, muhabirleri ve bağımsız gözlemcileri gaye alan bu vahim uygulamalar derhal son bulmalıdır. Rusya’nın tabir özgürlüğünü kısıtlayan baskıcı maddeleri yürürlükten kaldırılmalıdır.”
“Rusya hükümeti ülkedeki hak ve özgürlükleri baskı altına alabildiği ve kendi kendini tecrit etme yolunda kaldığı sürece, Ukrayna’ya yönelik akın kabahati dahil olmak üzere ülke çapındaki müthiş ihlaller devam edecek” diyen Natalia Prilutskaya kelamlarını şöyle sonlandırdı:
“Uluslararası toplumun yakın ve tesirli inceleme yapması gerekiyor. Bu üzere karanlık vakitlerde, Rusya’nın kuşatma altındaki sivil toplumuna ve bağımsız medyasına yardım eli uzatmak, ülke içindeki ihlalleri gözlemleyen ve raporlayanlara takviye olmak ve bunları tüm dünyaya anlatmak elzemdir.”